PRINSIP ASAS: Mudharabah

Assalamualaikum dan salam ekonomi buat semua yang di luar sana.

Nampaknya bulan lalu Malaysia telah dihangatkan dengan pelbagai isu berkaitan ekonomi masyarakat awam. Isu kenaikan harga minyak dan baru-baru ini bajet 2015 telah dibentangkan. Inilah bukti betapa ilmu ekonomi ini sangat sinonim dengan kehidupan seharian kita. Macam mana lari sekalipun, tidak dapat dielakkan. Namun, topik yang ingin diketengahkan pada hari dan ketika ini adalah tentang ‘tapak’ dalam dunia perbankan Islam iaitu prinsip MUDHARABAH.

Mudharabah? Apa tu mudharabah?

Sesungguhnya mudharabah bukanlah sejenis kuih mahupun makanan ruji masyarakat Malaysia, melainkan satu konsep yang digunapakai seantero industri perbankan. Secara bahasanya, perkataan mudharabah diadaptasikan daripada istilah arab iaitu, الضرب في الأرض yang membawa maksud permusafiran. Sebagaimana firman Allah S.W.T. di dalam Al-Quran:

((وآخرون يضربون في الأرض يبتغون من فضل الله...)) _{المزمل:20}

Maksudnya: (Dan orang-orang yang berjalan di muka bumi mencari sebahagian kurniaan  

                        Allah…) _{Al-Muzzammil: 20}

Kenapa musafir?

Dinamakan konsep ini sebegitu rupa adalah kerana lazimnya manusia bermusafir untuk mencari barang dagangan, menjualnya serta mendapat keuntungan daripada aktiviti jual beli sepanjang permusafiran itu. Maka, bertepatan dengan konsep mudharabah yang turut terkait dengan untung rugi dalam berjual beli, mudharabah boleh dikatakan sebagai satu ‘permusafiran’ harta daripada tangan pemiliknya kepada orang lain untuk diuruskan.

Jadi secara istilahnya?

Secara istilah, mudharabah berfungsi dengan seorang pemilik harta menyerahkan hartanya kepada orang lain untuk diurus dan diniagakan yang mana keuntungan yang didapati daripada harta tersebut akan dikongsi bersama. Secara 

pembahagian keuntungan antara pemilik harta dan pengusaha.

Apakah hukum mudharabah?  

1.      Daripada sebuah hadis yang diriwayatkan oleh Dar al-Qutni[1]

كان يشترط على الرجل إذا أعطاه مالا مقارضة فضرب له به ألا تجعل مالي في كبد رطبة ولا تحمله في بحر ولا تنزل به في بطن مسيل فإن فعلت شيئا من ذلك فقد صمنت مالي

Maksudnya: “Telah mensyaratkan seorang sahabat ke atas seorang lelaki yang diberikan bantuan kewangan secara qirad (mudharabah), agar tidak memperniagakan modal tersebut pada binatang bernyawa, tidak membawanya ke laut dan tidak membawanya mengharungi banjir. Jika engkau melakukannya maka engkau (pengusaha) hendaklah menjamin hartaku (modal yang diberi).”

2.      Al-Abbas bin Abdul Mutalib, apabila memberi modal secara mudarabah, beliau akan mengingatkan pengusaha supaya tidak mengambil jalan laut, tidak menuruni lembah dan tidak membeli benda bernyawa. Jika perkara tersebut dilakukan, pengusaha perlu menjamin modalnya. Hal ini dibawa kepada Nabi SAW dan baginda menyetujuinya.[2]

3.      Qirad atau mudarabah ini telah berlaku sejak zaman jahiliyyah lagi. Apabila wujud orang yang berharta tetapi sakit dan tidak mampu menguruskan hartanya, harta itu diberikan kepada usahawan untuk diurus dengan nisbah tertentu. Hal ini kemudiannya dipersetujui oleh Nabi SAW melalui taqrir (Baca: pengakuan) baginda.[3]

Apakah rukun dan syarat sesuatu akad mudharabah?

Rukun / syarat	Penerangan
Pemilik Modal (rabbul mal)	Semua syarat biasa bagi jual beli juga seperti cukup umur,pilihan sendiri dan lain-lain.
Pengusaha (Mudarib)	Semua syarat biasa bagi jual beli juga seperti cukup umur dan kelayakan.
Modal (raksul mal)	-          Mestilah wang,emas atau perak(majoriti).(Al kasani,al-syarbini,ibn qudamah)-Ibn Abi Layla dan AAOIFI setuju aset juga boleh. (Bidayatul mujtahid, 2/237, Al-rawdah al-Nadiyah,5/117) -          Diketahui modalnya dan spesifik jumlahnya.Jika ada dalam bentuk aset hendaklah diketahui nilai harganya pada hari perjanjian tersebut dibuat. -          Sempurna serahan kepada mudarib.
Untung dan rugi	-          Dimaklumkan kadar nisbahnya dalam akad secara umum seperti 80:20 daripada untung sebenar. -          Untung tidak boleh dijamin oleh pengusaha.Modal boleh dijamin oleh pihak ketiga sahaja. -          Kerugian wang ditanggung oleh pemodal,rugi masa ditanggung oleh penguaha kecuali jika akibat cuai,semua ditanggung oleh pengusaha.
Sighah	-          Ijab dan qabul,sebagaimana syarat jual beli biasa seperti jelas,difahami dan lain-lain.
Perniagaan dan kerja	-          Tidak terhad kepada perniagaan jenis jual beli sahaja kecuali Syafie. (Tuhfatul Muhtaj, 6/68) -          Termasuklah pelaburan atas perlaburan (two tier mudharabah) menurut majority kecuali Syafie.

Apakah perkara yang perlu diberikan perhatian lebih apabila kontrak mudharabah dilaksanakan?

# Akad,kerja dan modal.

1.      Persetujuaan dua atau lebih pihak.

-          Satu pihak menyediakan modal .

-          Satu pihak menyediakan memberikan kepakaran,kerja dan khidmat.

2.      Modal bagi mudharabah tidak boleh dalam bentuk hutang.[4]

3.      Pihak pengusaha tidak boleh mengambil upah kerja daripada pemberi modal ketika ia melakukan kerja mudharabah, kecuali jika ia melakukan kerja tambahan di luar kontrak mudhrabah.

-          Pengusaha hanya berhak menerima sesuatu daripada kontrak di akhir kerjanya bukan sewaktu ia melakukan kerja.

-          Mazhab Hanafi dan Majlis Syariah AAOIFI membuat resolusi harus bagi pengusaha untuk menuntut kos perjalanan berdasarkan uruf.

^-                     Mazhab Hanbali menyatakan harus pengusaha mengambil kos makanan seharian sahaja^.[5]

4.      Pemberi modal tidak boleh masuk campur dalam urusan kerja penguasaha kerana ia akan merosakkan akad mudharabah.

-          Mereka dibenarkan melakukan pemantauan sekali sekala atau melantik juruaudit untuk menyemak pelaksanaan berada atas landasan yang betul.

-          Mereka tidak boleh mengganggu keputusan perniagaan yang merupakan kepakaran pengusaha (mudarib).

5.      Modal tidak boleh dijamin oleh pengusaha menurut pendapat majoriti ulama termasuk 4 mazhab yang utama.

Ia hanya boleh dijamin jika :

a)      Pengusaha dibuktikan melanggar syarat atau cuai.

^b)                Dijamin pihak ketiga yang tidak mempunyai kaitan dengan pengusaha atau boleh mempunyai kaitan tetapi mestilah kurang daripada 30%  sahaja pemilikan pengusaha dalam syarikat yang menjamin. Demikian resolusi Majlis Fiqh Antarabangsa OIC,Majlis Syariah AAOIFI dan Majlis Syariah Bank Negara Malaysia.[6]

6.      Kontrak mudharabah bukanlah akad mengikat (binding atau lazim) kecuali dalam dua keadaan iaitu:

a)      Apabila pengusaha telah memulakan kerjanya.

b)      Kedua-dua pihak bersetuju sehingga sampai satu tempoh,mereka akan sama-sama terikat dan tidak boleh keluar kecuali dengan izin pihak yang lain.[7]

# Keuntungan dan kerugiaan.

1.      Keuntungan tidak boleh dijamin :

-          Sama ada dalam bentuk jumlah tetap seperti RM 200 000 atau nisbah modal seperti 10% daripada modal.

-          Dibenarkan hanyalah nisbah pembahagian yang disandarkan kepada keuntungan sebenar sama ada yang dikira setiap bulan,suku tahun atau secara tahunan.

2.      Nisbah keuntungan yang wajib disepakati.

-          Disepakati pada awal kontrak.

-          Boleh diubah pada pertengahan kontrak berdasarkan kesepakatan kedua belah pihak.

3.      Kedua-dua pihak boleh bersepakat jika:

-          Keuntungan melepasi satu tahap yang ditetapkan.

-          Contohnya RM 2 juta, dan jumlah untung diperolehi adalah RM 2.1 juta.Baki keuntungan iaiti RM 100000 itu akan automatic diberikan kepada pengusaha sebagai

-          contoh atau pemilik modal berdasarkan perjanjian mereka. Ia adalah dibenarkan dengan syarat kedua-duanya sepakat secara reda.

Apakah bentuk pengaplikasian mudhrabah dalam produk kewangan islam?

# Akaun Semasa

# Akaun Pelaburan Khas

# Insurans Islam (takaful)

# Penerbitan bon islam (sukuk)

# Pembiayaan korporat

# Pembiayaan modal kerja (Working Capital Financing)

# Pelaburan antara Bank

# Pembiayaan projek.

SEMOGA BERMANFAAT SELAMANYA :)

---

[1] Riwayat Dar al-Qutni. Sohih menurut Imam al-Syawkani

[2] Panduan Perbankan Islam, Dr. Zaharuddin, Sunan Baihaqi, 6/111

[3] Panduan Perbankan Islam, Dr. Zaharuddin, Al-Muhalla, Ibn Hazm, 9/116

[4] Al-Ma’ayir al-Syariah, halaman 24

[5] Al-Fiqh ‘ala al-Mazahib al-‘Arba’ah, al-Jaziri, 2/862; al-Ma’ayir al-Syariah, halaman 226

[6] Al-Mughni, 5/187; Bidayatul Mujtahid, 2/305; Resolusi Syariah, hlm 56; OIC Majallah Majma Fiqh Islami, bil. 4 jilid  3 halaman 1875

[7] Al-Ma’ayir al-Syariah, halaman 223



By: Aya Sophia & Grotesque
       Irbid, Jordan
       1 November 2014
       20:45 hour